Ұсталық өнер
Ұсталар қашанда халық арасында үлкен құрмет пен беделге ие болған. Соңғы жылдары темір ұстасы құбылысы мен темір ұстасының түркі мәдениетіндегі рөлі туралы зерттеушілердің ғылыми ізденістерінің өнімдері оның жоғары семантикалық мәртебесі, оны бақсы және тіпті демиург ретінде танытуы туралы айтуға мүмкіндік береді.
Қазақтың дархан-ұстасы дәстүр бойынша көптеген рәсімдер мен ғұрыптарға, босану рәсімдеріне және бастамашылық рәсімдерге қатысты. Сондай-ақ, ұстахана Оңтүстік Қазақстан тұрғындарының тұрмысында бүгінгі күнге дейін сақталған ерекше қастерлі нысандардың бірі болды. ҚР ҒЖБМ AР09259862 «Қазіргі Қазақстанның дәстүрлі қолөнерін зерттеу:
жағдайы және сақтау жолдарын іздестіру» жобасының ғылыми-зерттеу тобы мүшелерінің Қызылорда облысында жүргізген далалық зерттеулері осы құбылыстың сақталуы туралы айтуға мүмкіндік береді. Халық әлі күнге дейін темір ұстасы мен зергер өз сыйын Алла Тағаладан алатынына сенеді. Қазақтың дархан-ұсталары фольклорлық кейіпкер – Дәуіт пайғамбарды өздерінің пірі-жебеушісі деп санайды.
Дәстүрлі мәдениетте қару жан-жақты функцияларды атқарды: әлеуметтік, салттық, сиқырлы және т. б. Қару жалпы, әлеуметтік белгілері бойынша сәйкестендіру элементі және, әрине, биліктің белгісі болды. Әскери қару алып жүру құқығына ие болған адамдар қоғамда ерекше артықшылықтарға ие болды. Қазақ мәдениетінде әскери қарудың бес түрі
ажыратылады: лақтыру, кесу, шабу, шаншу және соққы беру қаруы. Бейнелі түрде бұл қару түрлері «бес қару» деп аталады.
Ертеде ұсталар арнайы болаттан қайқы қылыш, селебе, семсер соққан. Қанжар, иілген жүзді ұзын пышақтар – жеке ауыз, ұзын жіңішке пышақтар – бұнда пышақ кеңінен қолданылған. Ең көп тараған қару – садақ пен жебе, ал найзаның болат ұшы болды. Бірақ, жалпы алғанда, дәстүрлі қару-жарақ кешеніне былғары және болат сақинадан жасалған металл сауыт, торлы және күнқағары бар болат дулығалар, темір тілімшелермен қапталған ағаш және былғары қалқандар кірді.
Болаттан қазақ халық эпосында алмас қылыш деп аталатын бірегей қайқы қылыштар жасалды. Олардың сабы мен тұтқалары асыл тастармен әшекейленген. Тұтқасы мысалы, бүркіттің басы бейнеленген бедермен көмкерілген. Оларға арналған қыналар қара немесе қызыл бедерлі былғарыдан жасалған, күміс немесе қола айылбастармен көмкерілген.
Қазіргі шебер ұсталардың арасында ағайынды Құлменовтардың қызметі мен шығармашылығы ерекше көзге түседі. Шеберлер дәстүрлі түркі қаруларының барлық түрлерін: жауынгерлік айбалта, найза, соғыс дабылдары, шикі теріден жасалған дойыр, темір ұштары бар сақетер мен сойылдар, ағаш шоқпарлар, қалқандар, дулығалар, темір жеңдер және т.б. жасаумен айналысады. Негізгі тапсырыс берушілер – тарихи-өлкетану мұражайлары, коллекционерлер, фольклорлық ансамбльдер және шетелдік қонақтар.
Өкінішке орай, Қазақстанда металдан қазақтың дәстүрлі қару-жарағын жасайтын шеберлер санаулы ғана.
Материалдық емес мәдени мұраның бұл маңызды элементі мемлекет пен қоғам тарапынан шұғыл қорғауды және ерекше назар аударуды қажет етеді деп санаймыз.
