Басты бет/ Қазақ өнерінің белгілері мен нышандары / Қазақ ою-өрнегінің тілі /Өткiзбе (шырмауық сабақ/ өскін), Өркен
Артқа

Өткiзбе (вьющийся стебель/побег), Өркен (дословно стебель)

 
 

Шырмауық сабақ – әртүрлі графикалық нұсқалары бар қазақ өнерінің кең таралған ою-өрнектерінің бірі. Ол кестелі кілем композицияларында да, құлпытастарда да кездеседі. Мәңгілік қозғалысты, өмірді, ғаламның шексіздігін бейнелеген жапырақтар, бүршіктер және гүлдер сабақтан шығуы мүмкін.

 

Көбінесе «шырмауық сабақ» ою-өрнегі әлемдік өнерде кездеседі: кельттер арасында, византиялық өнерде және т. б.

 

Ежелгі Рим өнерінде жүзімді шоқыған құстар немесе свастикаға ұқсайтын өрнектері бар шырмалған сабақтың нақыштары бар. Бұл нақыш готикалық өнерде де танымал. Әдетте олар шырмауықтардың, лианалардың және т. б. өрмелейтін өсімдіктердің бейнесін бейнелеген. Мысалы, шырмауық – қайта тірілетін құдайлардың атрибуты (Осирис, Дионис және т. б.) адалдықтың, ұрпақтың және т. б. ретінде әрекет етеді.
 
Ою-өрнектің тағы бір түрі – «Өркен» (сабақ). Қазақ кілемі де осындай атауға ие, ол оны осы ою-өрнектің негізгі мағыналық және стиль қалыптастырушы элементінің арқасында алды. Ол ұрпақты, жаңа өмірдің басталуын немесе жаңа отбасының құрылуын бейнелейтін өскінді білдіреді. «Өркен» ою-өрнегінің кілемнің орталық алаңында 3-4 үлкен медальон түрінде орналасуы ұрпақтың өсіп-өнуі мен әл-ауқаттың өркендеуін білдіреді.
 
Жалпы, өркен / шырмалған сабақ қозғалыс идеяларын, туылу мен өлімнің мәңгілік циклдарын білдіреді.

Шайгозова Ж.Н., Наурзбаева А. Б.
Краткая энциклопедия знаков и символов казахской культуры.
Алматы: КазНИИК, 2023.
Скачать
.