Басты бет/ Қазақ өнерінің белгілері мен нышандары / Семиотика фокусындағы дәстүрлі костюм /Аяқ киім
Артқа

 Аяқ киім

 

 

Дәстүрлі мәдениетте Орталық Азияның көптеген халықтары сияқты, қазақтар арасында артқы жағы жоқ өкшелі аяқ киім, жұмсақ етік, өкшелі етік және т. б. түрлері бар аяқ киім ерекше мәртебеге ие болды. Аяқ киім дәстүрлі мәдениетте Төменгі әлем – өлілер, зұлым рухтар немесе жын-перілер патшалығы орналасқан жердің бастауымен байланыстырылды, яғни аяқ киім киелі төменгі жақтың көрсеткіші болған.
 

Мамандардың пікірінше, «кебіс», «мәсі» және «саптама етік» қазақтың дәстүрлі аяқ киімінің декорациялары өсімдіктер мен жануарлар дүниесінің ою-өрнектерінен құралған, яғни ортаңғы әлем аяқ киімнің бүкіл бетін іс жүзінде жауып тұрған. Түсі де маңызды болды: үйлену тойының аяқ киіміне жарқын бояулар, ал қаралы түстер қарттардың аяқ киіміне тән болды. Аяқ киімнің өрнекті декоры иесіне ізгі тілектерді, тұмар ретіндегі қызметті және Төменгі әлемнің зұлым күштерінен қорғауды бейнелейді.
 

Көшпенділердің пайымдауынша, жоғары қарай иілген тұмсық пайдалы қызметті, яғни атқа мінген кезде жақсы ұстауды ғана емес, сонымен қатар жерді – Жер-Ананы «мазаламау» мүмкіндігін де алып жүрді. Аяқ киім жолды, сапарды, қозғалысты бейнелейді: «етік/аяқ киім» өрнегі адамның өлілер патшалығына баратын жолын білдіре отырып, дәстүрлі кесенелердегі қабырға суретінің «жиі кездесетін» элементі болып табылады. Сонымен қатар, аяқ киім өмірлік циклдің кейбір рәсімдерінің және сәуегейліктің қатысушысы болды.
 

Аяқ киімнің сакрализациясы көптеген мәдениеттерге тән. Мысалы, украиндық қызыл етік құнарлылықтың, ұрықтандырудың нышаны және үйлену рәсімінің өзгермейтін атрибуты болды; қытай мәдениетінде ұзақ өмір сүру антын білдіретін жас жұбайлар арасында аяқ киім алмасу дәстүрі болған.

Шайгозова Ж.Н., Наурзбаева А. Б.
Краткая энциклопедия знаков и символов казахской культуры.
Алматы: КазНИИК, 2023.
Скачать
.