Басты бет/ Қазақ өнерінің белгілері мен нышандары / Семиотика фокусындағы дәстүрлі костюм /Иткөйлек
Артқа

Иткөйлек

 
 
Распашонка ПАПИТТО 7752150 купить в интернет-магазине Wildberries

Қазақ отбасында сәбидің дүниеге келуі әлі күнге дейін өзара байланысты ғұрыптар мен салт-жоралардың тұтас кешенімен ұштасып келеді. Осы тұрғыдан алғанда, балаға арналған дәстүрлі ғұрыптық киімнің бірінші және маңызды түрі – «иткөйлек».
 
Бұл жаңа туылған нәрестеге арналған мақта матаның (шыт, бөз) тұтас бөлігінен сәл ұзартылған, иық тігістері мен жиектерінсіз тігілген кеудеше. Сонымен қатар, мата міндетті түрде жаңа болмауы мүмкін, көйлек ұзақ және бақытты өмір сүрген қарт адамның киімінен тігілуі мүмкін. Оны нәресте алғашқы күннен қырық күнге дейін, яғни қырқына дейін киді. Балаға иткөйлек кигізу 40 күнге дейінгі нәресте «басқа әлемге тиесілі» болып саналатын ежелгі және жоғалған ит культіне барып тіреледі. Қазақтардың дәстүрлі көзқарасында ит – киелі жануар, «жеті қазына» элементтерінің бірі. Сәбидің қырық күндігі толған күні көйлегін шешіп, ішіне тәттілер салып, түйіп, иттің мойнына байлаған. Ит қаша жөнеледі, ал мерекеге қатысқан бала-шаға оны қуып жетіп, тәттілерін алып жеген. Кеудеше иелеріне қайтарылып, кейіннен үйде сақталатын.
 

Рәсімнің бірнеше мағынасы бар: иттің алғашқы ататек-тотем, о дүниенің күзетшісі, тірілер әлеміне келмеген адам жанының кейіптенуі ретіндегі идеясы. Ноғайларда – «ит коьйлек», қарашайларда – «итлик» және т. б. ұқсас көйлектер бар. Әдетте оны отбасының үлкен мүшесінің киімінен – ер адамның жейдесінен немесе әйелдің көйлегінен тігеді, бұл баланы отбасымен таныстырудың бір жолы деп саналған.

Жалпы, қазақтар әлі күнге дейін бала заттарына ерекше көзқараспен қарайды. Мәселен, жуылған киімдерін кептіруге түнде далаға қалдырмайды, өйткені оған «зұлым» рухтар қоныстанады деп сенеді.

Шайгозова Ж.Н., Наурзбаева А. Б.
Краткая энциклопедия знаков и символов казахской культуры.
Алматы: КазНИИК, 2023.
Скачать
.