Басты бет/ Тіл және дене семиотикасы / Ым-ишара семиотикасы және этикет нормалары /Жағасын ұстау
Артқа

Жағасын ұстау

 

 

Зерттеушілер бұл ишараны ақиқат ишарасы деп атайды. Қазақ тілінде «өз жағасын ұстау» деген мағынада. Бұл ишара мынаны білдіреді: таңдану, таң қалу, кез келген жаңалықты таңдана қабылдау. Яғни, модальділік + эмоционалдылық. Ишара тиісті мәтінмен немесе онсыз диалогтың көшірмесі ретінде әрекет ете алады, бірақ бұл жағдайда таңданудың, қорқыныштың мимикасымен сүйемелденеді [7, 20 б.].

 
Қызықты ишара, оның шығу тегі жағаны киелі жоғарғы жақ (үш деңгейлі үлгі) деп түсінуден басталады. М.М. Содномпилов «түркі және моңғол халықтарының киім-кешек кешеніндегі жанның оқшауланған орны жаға болғанын» атап көрсетеді [8, 154-155 б.]. Жағалы киім қалмақ мәдениетінде адамның нышаны ретінде көрінеді [3, 29 б.]. Бір қызығы, хакас жесір әйелдері жағаларын арнайы сөтіп алып тастайтын, егер олар қайтадан тұрмыс құратын болса, олар жағалы киім кие бастаған. 

 
Қазақ мәдениетінде киімнің ең жоғарғы бөлігін «жаға» деп атайды. Оның мәнділігін «ағасы бардың – жағасы бар, інісі бардың – тынысы бар» дәстүрлі сөз тіркесі дәлелдейді, мұнда жаға қорғаныс ретінде түсініледі. Жағасы бар киім біреуге (мысалы, мұқтаж адамға) дағдарыс кезеңі – мүшел жаста өтеу, садақа, көмек ретінде әрекет ететін сыйлық беру дәстүрінде де кездеседі. Жағалы сырт киім қазақтың үйлену салтында сыйлық алмасудың міндетті элементі болып табылады. Қазақтың дәстүрлі «жағасынан ұстап алу» ишарасын диалогта айтылатын бақытсыздық пен зұлымдықтан қорғаушы ретінде «жанның тұрағына» сыйыну деп түсінуге болады.

Шайгозова Ж.Н., Наурзбаева А. Б.
Краткая энциклопедия знаков и символов казахской культуры.
Алматы: КазНИИК, 2023.
Скачать
.