Қазақ хандығында кез келген мемлекет сияқты дамыған байрақ кешені болды, оны бүгінде мамандар біртіндеп қалпына келтіруде. Негізгі дереккөздері – жартастағы суреттер, фольклорлық деректер, революцияға дейінгі кезеңдегі саяхатшылар мен этнографтардың мәліметтері. Түрлі мәліметтер бойынша қазақтарда ақ («Абылайдын ақ туы»), қызыл және жасыл ту, сондай-ақ «ала-шұбар ту» (отты-түрлі-түсті ту) және «көк ала ту» болған. Тарихшылардың пайымдауынша, қазақтардың бүкіл байрақтық кешені көне түркі дәстүрлерінен бастау алады, ал мұндағы ең көнелері – аттың жалы байланған сырық болып табылатын мойшақтар мен тулар. Түрлі түркі халықтарында тудағы жалдардың саны әр түрлі болуы мүмкін, бірақ көбінесе тоғыз бірлік ілінді, түркілер мен моңғолдардың түсінігінде қасиетті сан – шектіліктің бейнесі. Көшпенділердің түсінігінде жылқының өзі әлемдер арасындағы делдал болып табылады, ал моңғолдарда мойшақтарға ақ қодастың құйрықтарын қолданды – бұл күштің нышаны. Көшпелі мәдениетте көптік, байлық пен молшылықты бейнелейтін жануарлардың қылдары мен жүнінің семантикалық мағынасын да есте ұстаған жөн. Мойшақ немесе тоғыз құйрықты ту, әдетте, ең қуатты хандарға тиесілі болды. Қайтыс болғаннан кейін құдіретті билеушілердің жаны тулар/мойшақтарға қоныстанып, өз қоластындағыларды қорғауды жалғастырып, халық пен әскердің өзіндік рух қорғаушысы болды (Шыңғыс ханның рухы туралы аңыз). Бәлкім, осы жерден шығар, жауынгерлік тудың жоғалуы үлкен ұят саналған.
Дереккөздерде көбінесе қасқырдың басы бейнеленген байрақтар туралы ақпарат кездеседі (қасқыр – түркілердің ең көне тотемі), мұнда ол билік нышаны ретінде әрекет етеді.
Мойшақтар, тулар мен байрақтар тайпаның, әскери бөлімнің және жалпы халықтың нышаны болды. Бір қызығы, байрақтар тек соғыс қимылдарында ғана емес, сонымен қатар қасиетті рәсімдерде де қолданылған. Тарихшылар бейбіт уақытта да жауынгерлік рухты көтеру үшін арнайы шерулер өткізілгені туралы мәліметтерді келтіреді.
Қазақстанның этнографиясы жерлеу және еске алу рәсімдерінде туды қолдану мысалдарына толы. Мысалы, егер қария қайтыс болса, ақ жалау ілінді; кемелдік шақтағы адам қаза болса – қара, ал жас болса – қызыл ілінген: ақ – қасиеттіліктің, қызыл – жастықтың, қара – үлкен қайғының нышаны.
Туларды пайдаланудың мысалы ретінде киелі жерлерге табыну және шамандық салт-жораларды келтіруге болады. Н.С. Терлецкий [14] Орта Азия халықтарында, оның ішінде қазақтарда тулардың тек әскери іс-қимылдарда ғана қолданылғанын ғана емес, сонымен бірге жерлеу және еске алу рәсімдерінде, әулиелер мен текті тұлғалардың жерленген орындарын құрметтеу тәжірибесінде, сондай-ақ бақсының емдік тәжірибесінде де қызмет атқарғанын атап өтеді.
А.Ш. Бимендиев [15] тудың үйлену рәсімінде, атап айтқанда, күйеу жігіттің үйіне бара жатқан қалыңдық керуенінде қолданылуын көрсетеді. «Екі дүниенің шекарасында орналасқан жолдың кіндігі қызметін атқарған тудың киелі мағынасына ата-бабаларымыз үлкен ғұрыптық мән берген. Келіннің бұл екі дүниесін ата-баба аруағы қорғаған той шеруінің жолы байланыстырады. Артқа жол шектеулі, алға жол ашық және еркін [15, 32 б.].
Байрақ кешеннің әмбебаптығы тік білік (әлемдік ағаш) дүниенің тірегі, жер мен аспан сфераларының арасындағы дәнекер, жоғарғы биліктің нышаны, сондай-ақ маңызды культтік және салттық атрибут ретінде түсінуге дейін барады. Байрақтардағы үлкен семантикалық жүктемені байрақтың ою-өрнегі, түсі мен формасы көтерді.
